ตทุภยมฺปิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ เอวํ โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวตีติ เอตฺถ สุทฺธิกปฏิปทาย จตุกฺกปญฺจกวเสน ทฺเว นยา, ตถา เสเสสูติ สพฺเพสุปิ ปญฺจสุ โกฏฺฐาเสสุ ทส นยา ภาชิตาฯ

โลกุตฺตรกุสลํ ปกิณฺณกกถา

ตตฺริทํ ปกิณฺณกํ –

อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, รูปารูเปสุ ปญฺจสุ;

สตฺตฏฺฐงฺคปริณามํ, นิมิตฺตํ ปฏิปทาปตีติฯ

โลกุตฺตรมคฺโค หิ อชฺฌตฺตํ อภินิวิสิตฺวา อชฺฌตฺตํ วุฏฺฐาติ , อชฺฌตฺตํ อภินิวิสิตฺวา พหิทฺธา วุฏฺฐาติ, พหิทฺธา อภินิวิสิตฺวา พหิทฺธา วุฏฺฐาติ, พหิทฺธา อภินิวิสิตฺวา อชฺฌตฺตํ วุฏฺฐาติฯ รูเป อภินิวิสิตฺวา รูปา วุฏฺฐาติ, รูเป อภินิวิสิตฺวา อรูปา วุฏฺฐาติฯ อรูเป อภินิวิสิตฺวา อรูปา วุฏฺฐาติ, อรูเป อภินิวิสิตฺวา รูปา วุฏฺฐาติ, เอกปฺปหาเรเนว ปญฺจหิ ขนฺเธหิ วุฏฺฐาติฯ

‘สตฺตฏฺฐงฺคปริณาม’นฺติ โส ปเนส มคฺโค อฏฺฐงฺคิโกปิ โหติ สตฺตงฺคิโกปิฯ โพชฺฌงฺคาปิ สตฺต วา โหนฺติ ฉ วาฯ ฌานํ ปน ปญฺจงฺคิกํ วา โหติ จตุรงฺคิกํ วา; ติวงฺคิกํ วา ทุวงฺคิกํ วาฯ เอวํ สตฺตอฏฺฐาทีนํ องฺคานํ ปริณาโม เวทิตพฺโพติ อตฺโถฯ

‘นิมิตฺตํ ปฏิปทาปตี’ติ นิมิตฺตนฺติ ยโต วุฏฺฐานํ โหติ; ‘ปฏิปทาปตี’ติ ปฏิปทาย จ อธิปติโน จ จลนาจลนํ เวทิตพฺพํฯ

ตตฺถ อชฺฌตฺตํ อภินิวิสิตฺวา อชฺฌตฺตํ วุฏฺฐาตีติอาทีสุ ตาว อิเธกจฺโจ อาทิโตว อชฺฌตฺตํ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ อภินิวิสติ, อภินิวิสิตฺวา เต อนิจฺจาทิโต ปสฺสติ, ยสฺมา ปน น สุทฺธอชฺฌตฺตทสฺสนมตฺเตเนว มคฺควุฏฺฐานํ โหติ, พหิทฺธาปิ ทฏฺฐพฺพเมว, ตสฺมา ปรสฺส ขนฺเธปิ อนุปาทินฺนสงฺขาเรปิ อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตาติ ปสฺสติฯ โส กาเลน อชฺฌตฺตํ สมฺมสติ กาเลน พหิทฺธาติฯ ตสฺเสวํ สมฺมสโต อชฺฌตฺตํ สมฺมสนกาเล วิปสฺสนา มคฺเคน สทฺธิํ ฆฏิยติฯ เอวํ อชฺฌตฺตํ อภินิวิสิตฺวา อชฺฌตฺตํ วุฏฺฐาติ นามฯ